ग्रीनहाउस प्रविधि के हो?
आज करिब ९२% बिरुवाहरू, मानिसले हुर्काएको, खुला मैदानमा हुर्किन्छ। कतिपय समशीतोष्ण क्षेत्रहरूमा हावापानी अत्यन्त प्रतिकूल र बाली लगाउन नसकिने ठाउँमा मानिसले अत्याधिक चिसो र अत्याधिक गर्मीबाट सुरक्षा प्रदान गरी केही उच्च मूल्यका बाली उब्जाउने प्राविधिक विधिहरू विकास गरेको छ । यसलाई ग्रीनहाउस टेक्नोलोजी भनिन्छ। “ग्रीनहाउस टेक्नोलोजी बिरुवाहरूलाई अनुकूल वातावरण प्रदान गर्ने विज्ञान हो।“ यसले हावा, चिसो, वर्षा, अत्यधिक विकिरण, अत्यधिक तापक्रम, कीरा र रोगहरू जस्ता प्रतिकूल मौसमी अवस्थाहरूबाट पनि बिरुवाहरूलाई जोगाउँछ। बिरुवा वरिपरि एक आदर्श सूक्ष्म जलवायु सिर्जना गरी अभिकतम वृद्धि र उत्पादकत्व प्राप्त गर्न आंशिक वा पूर्ण नियन्त्रित वातावरणीय परिस्थितिहरूमा बालीहरू उब्जाउन पर्याप्त पारदर्शी वा पारदर्शी सामग्रीले ढाकिएको फ्रेम वा फुलाइएको संरचनाहरू नै ग्रीनहाउस हुन्।

हरितगृहका फाइदाहरूः
हरितगृहहरू अधिकतमतम वृद्धि र उत्पादकत्व प्राप्त गर्न आंशिक वा पूर्ण रूपमा नियन्त्रित वातावरणीय अवस्थाहरूमा बालीहरू उब्जाउन पर्याप्त पारदर्शी वा पारदर्शी सामग्रीले ढाकिएको फ्रेम वा फुलाइएको संरचनाहरू हुन्।

1.  हरितगृहको प्रकार, बालीको प्रकार, वातावरणीय नियन्त्रण सुविधाहरूको आधारमा बाहिरी खेतीको तुलनामा उत्पादन १०–१२ गुणा बढी हुन सक्छ।
2. हरितगृह खेती अन्तर्गत बालीको विश्वसनीयता बढ्छ ।
3. तरकारी र फूल बाली को लागी सबैभन्दा उपयुक्त ।
4. फ्लोरिकल्चर  (पूmलबाली) को वर्षभर उत्पादन ।
5. बेमौसमी तरकारी र फलफूल बालीको उत्पादन ।
6. रोगमुक्त र आनुवंशिक रूपमा उत्कृष्ट बाली निरन्तर उत्पादन गर्न सकिन्छ ।
7. कीरा र रोग नियन्त्रण गर्न रसायन, कीटनाशकको प्रभावकारी उपयोग ।
8. बालीहरूमा पानीको आवश्यकता धेरै सीमित र नियन्त्रण गर्न सजिलो छ ।
9. अनुवांशिक रुपमा उच्च महत्वको बाली संरक्षण, ग्राफ्टेड बिरुवा र टिस्युकल्चर खेती ।
10. टिस्यु कल्चर गरिएको बिरुवामा कठोरता प्रदान ।
11. दागरहित उच्च गुणस्तरीय उत्पादन ।
12. विभिन्न पारिस्थितिक प्रणाली को अस्थिरता को निगरानी र नियन्त्रण मा धेरै उपयोगी ।
13. हाइड्रोपोनिक, एरोपोनिक्स र पोषक फिल्म प्रविधिको (माटोबिनाको खेति) आधुनिक प्रविधिहरू हरितगृह खेतीमा मात्र सम्भव छ।

ग्रीनहाउसका विशेषताहरु

फ्रेमः
ग्रीनहाउसमा बहुमूल्य प्रकाश र तातोपना बाहिर जान नदिने प्लास्टिक वा शिसाका प्यानलहरू बलियोसंग अड्याउन बलियो फ्रेम आवश्यक हुन्छ। फ्रेम कुनै पनि सामग्रीबाट बनाइन्छ, जसमध्ये सबैभन्दा सामान्य एल्युमिनियम, काठ, कडा खालको पीभिसी र न्क्ष् हुन । एल्युमिनियमले थप प्रकाश दिन्छ र पोलिथिनलाइ च्याप्न सहयोग गर्छ, जसले यसलाई सबैभन्दा सजिलो विकल्प बनाउँछ।

आवरणहरूः
हरितगृहहरू ढाक्ने आवरणहरू विशेष रूपमा सूर्यको विकिरणलाई सकेसम्म धेरै दिनको लागि डिजाइन गरिएको हुन्छ । सामान्य रूपमा तिनीहरूले न्यानोपना रोकेर राख्छन र पराबैंगनी विकिरणबाट बिग्रदैनन् । प्यानलहरू भारी कांच वा कुनै पनि सिंथेटिक सामग्रीहरूबाट बनेको हुन्छ जुन अधिकतम प्रकाश भित्र छिर्नलाई र न्यानोपना बचाउन मद्दत गर्न डिजाइन गरिएको हुन्छ । कांचले सूर्यको प्रकाश लगभग ९० प्रतिशत भित्र छिर्न अनुमति दिन्छ, न्यानोलाई कायम राख्न र पराबैंगनी प्रकाशलाई सोसेर राख्न मद्दत गर्दछ । पोलिथिन जुन सस्तो र  काँच भन्दा बलियो हुन्छ तर सूर्यको किरणहरू कम छिर्न दिन्छ ।
फ्लोरिङः
ग्रीनहाउसको भुंइमा उत्कृष्ट निकासको व्यबस्था हुनु आवश्यक छ । भुइँहरू कंक्रीट, ढुङ्गाको स्ल्याब, इट्टा, बालुवा वा फोहोरबाट पनि बनाउन सकिन्छ । बलौटे भुइँहरूले उत्कृष्ट निकास प्रदान गर्दछ र चट्टानहरूसंगको संयोजनमा झार बढ्नबाट जोगाउन प्रयोग गर्न सकिन्छ ।
हरितगृह भेन्टिलेशनः
सफल हरितगृहमा भेन्टिलेसन सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण बिषेशताहरू मध्ये एक हो। यदि उचित भेन्टिलेसन छैन भने ग्रीनहाउस र त्यहाँका बिरुवाहरू समस्यामा पर्न सक्छन । भेन्टिलेसनको मुख्य उद्देश्य तापमानलाई आवस्यक स्तरमा नियमित गर्नु हो र हावाको आवागमन सुनिश्चित गर्नु हो साथै स्थिर हावा मन पराउने रोग अनुकुल वातावरणको निर्माणलाई रोक्नु हो । भेन्टिलेसनले प्रकाश संश्लेषण र बिरुवाको श्वासप्रश्वासको लागि ताजा हावाको आपूर्ति सुनिश्चित गर्दछ, र महत्त्वपूर्ण परागकणहरूलाई हरितगृह बालीमा पहुँच गर्न सक्षम बनाउन सक्छ । भेन्टिलेसन प्रायः हरितगृहको प्वालहरुबाट स्वचालित रूपमा नियन्त्रित र पंखाको प्रयोगद्वारा प्राप्त गर्न सकिन्छ।

हरितगृह तताउनेः

विशेष गरी चिसो हावापानीमा हरितगृहहरूको सञ्चालनको लागि तताउनु सबैभन्दा महत्वपूर्ण कार्यमध्ये एक हो । धेरैजसो हरितगृहहरूमा, जब पूरक ताप आवश्यक हुन्छ, प्राकृतिक ग्याँस वा विद्युतीय भट्टीहरू प्रयोग गरिन्छ । कम खर्चमा हरितगृह तताउने विधिहरू जसले कम ऊर्जा प्रयोग गरेर न्यानो दिन्छ जस्तै सौर्य ऊर्जा । यसले दिनको समयमा न्यानो जम्मा गरि चिसो अवधि (रातको समय ÷ जाडो) को समयमा तापक्रम बढाउन सहयोग गर्छ । पशुपञ्छी पनि हरितगृह तताउन प्रयोग गर्न सकिन्छ जस्तै हरितगृह भित्र कुखुराको खोर राख्दा कुखुराले उत्पन्न हुने तापले हरितगृह तताउछ जुन यसैपनि खेर गइरहेको हुन्छ । हरितगृह तताउनको लागि बिद्युतिय हिटरहरु पनि प्रयोग गरिन्छ÷ गर्न सकिन्छ ।
ग्रीनहाउसमा प्रयोग हुने स्वचालित सिंचाइ प्रणालीः
बिरुवाको विकासको लागि पानी सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण तत्व हो। यो बिना, बिरुवा बाँच्न सक्दैन । बालीलाइ उपयुक्त रुपमा उचित पानी दिनको लागि र पानीको उपयाृगिता बढाउनको लागि स्वचालित हरितगृह पानी प्रणाली प्रयोग गरिन्छ । सेन्सरहरू जस्तै तापमान सेन्सर र माटोको ओसिलो डिटेक्टर ग्रीनहाउसमा पानी प्रणाली नियन्त्रण गर्न प्रयोग गरिन्छ

छाया जालिहरूः
संसारमा धेरै प्रकारका प्रजातिहरू छन जुन आधुनिक कृषिले उनीहरूको प्राकृतिक बासस्थानबाट नियन्त्रित खेति गर्ने अवस्थाहरू स्थानान्तरण गरेको छ । तसर्थ हरितगृहमा बिरुवाको उचित बृद्धिकोको लागि प्राकृतिक अवस्थाहरू जस्तै अवस्थाहरू सिर्जना गरिन्छ । हरितगृहमा खेती गरिएको बिरुवालाई यसको विकासको विविध चरणहरूको लागि आवश्यक छाया दिनुपर्ने हुन्छ । छाया जालीहरूले बोटबिरुवाहरूलाई उपयुक्त सूक्ष्म–जलवायु अवस्था दिने काम गर्दछ। छाया जालीहरू बाली र बोटबिरुवाहरूलाई पराबैंगनी विकिरणबाट जोगाउन डिजाइन गरिएको हुन्छ  तर तिनीहरूले तापमान भिन्नता, तीव्र वर्षा र हावा जस्ता जलवायु अवस्थाहरूबाट पनि सुरक्षा प्रदान गर्छन । छाया जालीको कारणले बिकसित सूक्ष्म–जलवायु अवस्थामा बालीको लागि राम्रो वृद्धि अवस्था प्राप्त गर्न सकिन्छ, जसले उच्च बाली उत्पादनमा परिणाम दिन्छ ।

स्थान छनोट
ग्रीनहाउसको लागि राम्रो स्थान चयन गर्नु महत्वपूर्ण छ ।
ग्रीनहाउस बनाउने स्थान छनोट गर्दा ध्यान दिनुपर्ने कुराहरुः

1. सौर्य विकिरण – प्रकाश संश्लेषणका लागि बिरुवाहरूलाई सूर्यको किरण चाहिन्छ। बदल लागेको दिनमा बिरुवाहरूको प्रकाश संश्लेषण दर घट्छ । त्यसैले टमाटर, काक्रो, खुर्सानी, आदि जस्ता बालीहरुको उत्पादन बढ्दैन र उत्पादन गर्ने क्षमता कम घट्छ । तसर्थ, वर्षभर उच्च प्रकाश तीव्रता भएको क्षेत्र र स्थान छनोट गर्नुपर्छ ।
2. पानी – बिरुवाको उपयुक्त वृद्धिको लागि पानीको मात्रा र गुणस्तर महत्वपूर्ण छ। तसर्थ, पानिको उपयुक्त स्रोत भएको ठाँउ छनोट गर्नुपर्छ ।
3. उचाइ – उचाइले गर्मीको अधिकतम र जाडोको न्यूनतम तापक्रमलाई असर गर्छ । उपयुक्त उचाइ छनोट गर्नाले जाडोमा तताउने लागत र गर्मीमा चिस्याउने लागत कम हुनेछ।
4. सुक्ष्म–जलवायु
   -अक्षांश
   -पानीका ठूला क्षेत्रहरू – तापक्रमलाई मध्यम बनाउँछन् (जस्तै, तटीय क्षेत्रहरूमा भित्री क्षेत्रहरू भन्दा दिन÷रातको तापमानमा कम भिन्नता हुन्छ)।
   -रूखहरू, पहाडहरू वा अन्य अवरोधहरू – ग्रीनहाउसमा छायाँ पर्न सक्छ, विशेष गरी बिहान वा दिउँसोको समयमा। पहाडहरूले हावा र÷वा आँधीको ढाँचालाई पनि प्रभाव पार्न सक्छ
   -बादल र कुहिरो –निश्चित क्षेत्रहरू (उदाहरणका लागि, निश्चित पहाड श्रृंखलाहरूको ली साइडमा, वा तटीय क्षेत्रहरू नजिक) दिन वा वर्षको निश्चित समयमा बादल वा कुहिरो विकास हुन सक्छ जसले सम्भावित सूर्यको प्रकाशलाई कम गर्ने कुरालाइ ध्यान दिनुपर्छ ।
   -उच्च हावा चल्ने क्षेत्रहरू – उच्च हावाहरूले हरितगृहबाट तातो सोसेर लैजान सक्छ । त्यसैले भित्रको तापक्रम कायम राख्न आवश्यक ताप ऊर्जा बढाउन सक्छ । उच्च हावाले हरितगृहहरूलाई पनि संरचनात्मक क्षति पुर्याउन सक्छ।
   -धुलो÷बालुवा उडाउने – उच्च हावाले “धूलो वा बालुवा उठाउन“ सक्छ, विशेष गरी मरुभूमि क्षेत्रहरूमा, जसले केही हरितगृह ग्लेजिङ्गलाई क्षति पुर्याउन सक्छ।
5. कीटको दबाब – अवस्थित कृषि उत्पादन क्षेत्रहरूबाट टाढाको साइट छान्नुहोस् जसले खेतहरूमा कीराहरू बस्न सक्छ। चिन्ताजनक कीराहरूमा सेतो झिंगा, एफिड्स, स्पाइडर माइट्स र थ्रिप्स समावेश छन्।
6. स्तर र स्थिर जमीन – ग्रीनहाउस बस्ने जमीन हुनुपर्छः
7. सुबिधाहरू – सुबिधाहरूको उपलब्धतामा टेलिफोन सेवा, बिजुली, इन्धन आदि समावेश हुनुपर्छ।
8. सडकहरू – उत्पादन ढुवानी गर्न राम्रो सडकहरूमा पहुँच चाहिन्छ। ठूलो जनसङ्ख्या केन्द्र वा ब्रोकरेज सेन्टर नजिकको राम्रो सडकहरूले थोक र खुद्रा मार्केटिङलाई मद्दत गर्दछ।
9. ग्रीनहाउसको मोहडा
   -समान्यतया पूर्व–पश्चिम फर्केको ग्रीनहाउसमा जाडोमा बढी सूर्यको प्रकाश उपलब्ध हुन्छ।
   -ग्रीनहाउसहरूमा निकास उत्तर दक्षिण उन्मुख हुनुपर्छ।
   -समान्यतया ग्रीनहाउसको लम्बाइ हावाको दिशामा लम्बिएको हुनुपर्छ।
10. विस्तारको क्षमता – तपाईंले सुरुमा गरेको अनुमानभन्दा बढी जग्गा खरिद गर्नुहोस् ताकि तपाईंसँग आफ्नो सञ्चालन विस्तार गर्न सक्ने क्षमता होस । प्रारम्भिक हरितगृहहरू बनाउदा भविष्यको विस्तारमा जमिनको अधिकतम प्रयोग हुनेछ ।
11. श्रमको उपलब्धता – उत्पादकलाई मजदुरको रूपमा काम गर्न चाहने र राख्न योग्य जनशक्ति बनाउन बिभिनन व्यक्तिहरू चाहिन्छ । 
12.  व्यवस्थापकिय निवास – उत्पादक÷प्रबन्धक निवासहरू हरितगृहको नजिक हुनुपर्छ ताकि तिनीहरू आपतकालिन अवस्थामा छिट्टै हरितगृहमा जान सकून ।
13. सामुदायिक अवस्थाः ग्रीनहाउस निर्माणको लागि साइट छनोट गर्नु अघि उत्पादकले सम्भावित स्थानहरूको लागि सामुदायिक अवस्था प्राप्त गर्नुपर्छ । 
    -स्थान, उचाइ, इतिहास र मौसम।
    -जनसंख्या, रोजगार संरचना र श्रम शक्ति जानकारी
    -वृद्धि सूचकहरू, प्रमुख आर्थिक गतिविधिहरू र सम्पत्ति कर जानकारी
    -उपलब्ध गुणहरू, यातायात, सञ्चार र उपयोगिताहरू
    -सरकारी, चिकित्सा र शैक्षिक सेवाहरू